Van boeren in de klei, bruggen en babyboomers

De verstedelijking van de Over-Betuwe begint pas echt te spelen als er bruggen over Waal en Rijn worden gebouwd. De bevolking neemt dan fors toe.


Was het de Grift, de trekvaart die in 1609 dwars door de Over-Betuwe tussen Arnhem en Nijmegen werd gegraven, of was het de spoorlijn die in de jaren 1875 tot 1879 werd aangelegd? De tabaksteelt eind zeventiende eeuw of de baksteenindustrie begin negentiende eeuw? Nee, de verstedelijking van het gebied tussen de twee grote Gelderse steden lijkt vooral na de Tweede Wereldoorlog een grote vlucht te hebben genomen.


Het was niet de handel die in de tweede helft van de negentiende eeuw langzaam opkwam dankzij de steeds beter wordende wegen. Het waren de Rijnbrug van 1935, de Waalbrug van 1936, de aanleg van de A325 en de wederopbouw die meer mensen en daarmee meer auto’s naar het gebied brachten. De babyboomers, die in de jaren ’70 een huis zochten, deden daar een schepje bovenop. Het inwonertal van Huissen steeg in die jaren van 9.192 naar ruim 14.000.
Verdwenen groen. Bruggen, snelwegen en heel veel huizen. Dat beeld herkent iedereen als verstedelijking. ‘Het karakter van een stad krijgen’, stelt woordenboek Van Dale. Een stad is grote samenhangende bebouwing, een centrum van winkels waar de economische krachten samenkomen en vanuit gaan. Oud-wethouder van Overbetuwe en historicus Jan Brouwer uit Elst: „Het is het punt waarop de economie van een gebied niet meer draait om de agrarische sector, maar om de industriële of dienstensector in de dorpen of stadjes zelf.”
En juist in de Over-Betuwe is die overgang zo duidelijk zichtbaar. Tot de bruggen gebouwd werden, was er een agrarische samenleving op ‘het eiland’ tussen de rivieren. De bevolking leefde er met het water, ooit in een Biesbosachtig landschap. Men leefde en boerde op de stroomruggen. Gras groeide op de kleiige komgronden. Pas in 1953 kon instromend water door het poldergemaal bij Randwijk goed weggepompt worden. Daarvóór bleef de grond lang nat en moeilijk te bebouwen.

Naast een sterk veranderende samenleving is de bevolkingsgroei in de Over-Betuwe een andere graadmeter van de verstedelijking. Zo verdubbelde het inwonertal van de toenmalige gemeente Bemmel tussen 1890 en 1960, van 5.678 tot 10.976. In de vijftig jaar erna verdubbelde het nog eens. De oude gemeente Heteren had in 1960 nagenoeg evenveel inwoners als in 1890. Van 1960 tot 2010 nam dat aantal toe, van 5.829 tot 10.299.
Het groeiende stadse karakter is zichtbaar in die cijfers. Het aantal inwoners van het gebied verdubbelt na de wederopbouw en het aantal huizen verviervoudigt. Er is sprake van verstedelijking.